Hoe je de wereld een dienst bewijst door je oude wonden te helen

Ik wist niet wat ik moest verwachten, en ergens vond ik het ook wel een beetje zwaar klinken. The Collective Trauma Summit 2020: The Power of Collective Healing. Een online summit waarbij je 10 dagen lang interviews met allerlei experts kon volgen over het onderwerp trauma. En toch klikte ik verder. Ik was vooral nieuwsgierig geworden door de woorden ‘collectieve heling’. Want ik weet al een tijdje (als coach en als mens) hoe het leven lichter kan worden als je op persoonlijk vlak oude stukken, angsten en patronen gaat helen. Hoe zit het dan met collectieve heling? Is dat de volgende stap? En hoe doen we dat dan, hoe ziet dat eruit?

Vragen waar in de Summit antwoord op gezocht werd. Ik kan je vertellen dat ik diep onder de indruk ben van alles wat ik gehoord heb. Ik heb er als het ware een nieuwe bril bij gekregen. De trauma-bril laat me anders naar mezelf en naar de wereld kijken.

De trauma-bril

Nu is het altijd gevaarlijk om door één bril naar de wereld te kijken. Natuurlijk is het verleidelijk om één oorzaak te hebben voor alle problemen, maar het blijkt in de praktijk altijd complexer dan dat. Zo kan klimaatverandering niet alléén verklaard worden door verhoogde CO2-uitstoot, en zit de oorzaak van ziekte niet alleen in onze leefstijl. Het is goed om vraagstukken ook door economische, politieke, sociale, demografische, spirituele of andere brillen te kijken. Toch geloof ik dat we zonder de traumabril iets fundamenteels missen. Om de wereld te veranderen en mooier te maken is heling essentieel. Dit gebeurt niet vanzelf, daar mogen we bewust mee bezig zijn.

Daarom ben ik er toch eens voor gaan zitten om mijn gedachten op papier te krijgen. Als je rondkijkt in de wereld en je afvraagt: “Wat kan ík doen?” Lees dan vooral verder.

Beginnen bij het begin: wat is trauma?

Thomas Huebl, een van de trauma-experts in de Summit, legt dit als volgt uit.

Als mens staan we continu in verbinding met onze omgeving. De dingen die we meemaken zijn allemaal prikkels die ons ‘systeem’ moet verwerken. En meestal lukt ons dit aardig. Het wordt lastig bij een hele intense gebeurtenis. Dan zijn de prikkels zo overweldigend of pijnlijk dat er niet genoeg capaciteit is om de gebeurtenis volledig te ervaren. Laat staan er betekenis aan te geven.

Ons bewustzijn heeft in zo’n situatie een mechanisme dat bescherming biedt. Namelijk afsplitsing van dat deel dat teveel stress of pijn ervaart. Of anders gezegd: een deel van jou wordt uitgeschakeld om de situatie beter te kunnen overleven.

Later in ons leven beperkt dit mechanisme ons. Een deel van onszelf is geblokkeerd, bevroren in de tijd. En als dit deel op een later moment in relaties, werk of samenleving aangeraakt wordt dan reageren we weer vanuit die jongere ik met bijbehorende lastige emoties of lichamelijke symptomen.

Trauma is kortgezegd dus alles dat te veel, te vroeg of te snel was om te verwerken en te integreren.

Karine bEll

In eerste instantie denk je dan misschien aan mensen die traumatische gebeurtenissen hebben meegemaakt als mishandeling, seksueel misbruik, verwaarlozing, genocide, natuurrampen of oorlog. Maar er zijn ook kleine trauma’s, zoals een gebrek aan liefde in de jeugd, ervaringen van afgewezen zijn, vernederd worden of het gevoel hebben dat je er niet toe doet of niet bij hoort.

Misschien willen we dit geen trauma noemen, maar het lichaam gaat er op dezelfde manier mee om: afsplitsing van een deel van onszelf. En dan kunnen we onszelf niet als heel ervaren, niet ervaren wie we werkelijk zijn. Zolang dit zo is zullen we op zoek blijven naar dingen buiten onszelf die ons gelukkig kunnen maken of die ons afleiden van gevoelens van ongemak.

Wat is dan collectief trauma?

Zoals delen van onszelf kunnen worden afgesplitst door trauma, kan een cultuur of samenleving ook trauma in zich dragen. Verschillende sprekers op de Summit heb ik horen uitspreken dat we als baby geboren worden in een al getraumatiseerde wereld, al duizenden jaren lang. Dat is best een stevige uitspraak, niet? Ik merk dat er dan verschillende stemmetjes door elkaar gaan praten in mijn hoofd. Degene die het hardst roept, zegt dat dit wel heel negatief gesteld is. Zo erg is het toch allemaal niet? We leven langer dan ooit en ook nog eens in een tijd van ongekende mogelijkheden op het gebied van geneeskunde, technologie, voeding en plezier. Maar er is ook een ander stemmetje dat zegt dat er ook zoveel niet klopt in de wereld, onze samenleving, onze cultuur.

Neem slavernij bijvoorbeeld. Hoe lang geleden is dit afgeschaft? We zien daar in de samenleving nog steeds de gevolgen van in de vorm van racisme. Generatie op generatie is dit doorgegeven. Zo is het ook met oorlog. Die gebeurtenis laat niet alleen littekens achter die worden onderdrukt en vaak verborgen door de persoon die het mee heeft gemaakt, maar vergelijkbare gedragspatronen worden ook overgedragen op volgende generaties. Een kind wat nu op aarde rondloopt met hechtingsproblemen, had waarschijnlijk ouders met hechtingsproblemen omdat zijn grootouders een traumatische ervaring hebben gehad. Hoogleraar epigenetica Isabelle Mansuy toonde zelfs aan dat dit tot 4 generaties later nog terug te vinden is in ons erfelijk materiaal. Dit betekent dat individueel trauma een collectieve component heeft en andersom.

Het punt met collectief trauma is dat het verstopt zit in ons onderbewuste. Het zit verweven in onze systemen en in ons dagelijks leven. We hebben simpelweg nooit buiten dit systeem kunnen kijken, dus dit bepaalt onze waarheid, wat we zeggen, hoe we kijken.

We leven in een bijzondere tijd

Het bijzondere aan deze tijd is dat veel collectieve overtuigingen en gedragspatronen nu massaal ter discussie gesteld worden of aan het licht komen. Er wordt niet meer over gezwegen. Denk aan bewegingen als Me Too, Black Lives Matter. Of de zwarte piet discussie en de klimaatstakingen op scholen.

Dat deze dingen nu in het licht komen te staan is volgens mij een belangrijke stap. De vraag is alleen hoe we nu kunnen komen tot collectieve heling. Alleen protestacties en aandacht in de media over deze onderwerpen heeft niet het gewenste effect. Begrijp me niet verkeerd. Het heeft wel een functie – namelijk aandacht voor het onderwerp – maar er is meer nodig om iets te veranderen. Waarom komt er door de protestacties bijvoorbeeld niet meer actie rondom klimaatverandering? De acties die vaak de vorm aannemen van debat en discussie werken helaas vaak eerder polariserend. Vanuit het trauma-perspectief is dit te verklaren. Een deel van onze samenleving kan niet meebewegen door het verlammende effect van het trauma. Het is geen onwil, het is een niet kunnen voelen.

Wat kan ik doen?

Als je niets anders doet dan je oude wonden helen, dan bewijs je de wereld een grote dienst

Charles Eisenstein

Ik geloof ook dat dit heel belangrijk is, en ik doe mijn deel. In mijn geval een hele klus want ik moest eerst leren (en durven) voelen. In sommige delen van mijn lichaam zaten kennelijk zoveel oude wonden dat ik die lichaamsdelen gewoon niet kon voelen. Wat voor mij erg hielp was Chi Neng Qi Gong beoefenen, wat erop gericht is om energie te laten stromen en de balans tussen lichaam en geest te herstellen. Pas na een paar jaar kon ik mijn aandacht richten op een lichaamsdeel en daar daadwerkelijk ook dingen waarnemen. Zo zijn er nog veel meer manieren om oude wonden te helen. Daar zal ik nu niet verder op ingaan.

Jezelf helen

Mocht je nog niet aan deze reis begonnen zijn, maar de tijd er nu wel rijp voor is, dan wil ik je aanmoedigen om steun te zoeken bij iemand die je vertrouwt, met wie je kunt delen wat er naar boven komt. In het ideale geval is dit iemand die ervaren en getraind is. Bedenk dat alle antwoorden in jezelf zitten. We zijn ons eigen medicijn. Een goede therapeut, coach of Chi Neng Qi Gong leraar zorgt dat antwoorden uit jezelf naar boven kunnen komen, en geeft ze dus nooit zelf.

Samen helende omgevingen creëren

Als het gaat om collectieve heling, dan zegt Thomas Huebl dat de antwoorden op collectieve vraagstukken ook al in het systeem aanwezig zijn. Dit kan naar boven gehaald worden door bij elkaar te komen, af te stemmen, te luisteren, elkaar te spiegelen en emoties de ruimte te geven. Samen leren voelen waar de oude wonden in de samenleving zitten, zoals ongelijkheid, onrecht en uitsluiting. Vanuit dialoog in plaats van debat of discussie. Te zien dat trauma niet alleen een persoonlijke ervaring is, is cruciaal om een helende omgeving te kunnen creëren voor mens, dier en aarde.

Maar dan zijn we er nog niet. Het vraagt ook om een breder bewustzijn van de wereld om ons heen.

Wij zijn net als de vis in het water die zich pas bewust wordt van het water als hij even uit het water springt en andere leefomstandigheden ervaart. Voor ons als mens zijn heel veel zaken en gedrag zo normaal dat we ze meestal niet (meer) opmerken en maar al te gemakkelijk langs ons heen laten gaan. Het gaat dus ook om het vermogen om de dingen in een ander perspectief te zien. Dan opent zich een heel nieuw veld van mogelijkheden.

Volgens mij is dat het proces waarin we ons bevinden. Deze bijzondere tijd heeft veel mensen aan het denken gezet over wat nu echt belangrijk is in het leven. We zien hoe alles met elkaar verbonden is, en dat verbondenheid de grote gemene deler is die ons welzijn bepaalt. De volgende stap is daar naar handelen.