Hoe blijf je optimistisch in een tijd dat de wereld trilt op zijn grondvesten?

´Optimisten hebben het moeilijk in deze tijd´. Ja, zo is het precies, dacht ik toen ik deze woorden van de week las. Het valt in deze tijd niet mee om onder alle omstandigheden het glas half vol te blijven zien. Tenminste, zo ervaar ik het zelf. Vooral emoties als irritatie en frustratie over de gang van zaken in ons land en in de rest van de wereld, zitten me vaak in de weg om continu positief te blijven. Maar kan ik mezelf dan wel een optimist noemen als ik die positiviteit niet altijd kan zien? Tijd voor een korte reflectie op deze vraag. Lees mee en ontdek wat er nodig is om optimistisch te blijven over ons leven, ons land en de wereld als er een overweldigende hoeveelheid bewijs op ons afkomt wat het tegendeel ondersteunt.

Een ding weet ik zeker over mezelf. Van nature ben ik géén optimist. Ik heb wat je noemt een ‘aangeleerd optimisme’. Je kunt optimisme ontwikkelen door te leren van anderen, van ervaringen, en de wereld om je heen. Ik heb bijvoorbeeld in mijn persoonlijke en beroepsmatige leven goed gekeken naar mensen die een grote mate van veerkracht laten zien in hun leven. Mensen die ondanks verlies tóch de veerkracht vinden om door te gaan. Eén van de eigenschappen van deze mensen is de kunst om gedachten te ‘reframen’.

Bij reframen (of herkaderen of omdenken) bekijk je een probleem op een andere manier, waardoor het probleem een andere lading krijgt en er vaak ook andere oplossingen mogelijk worden. Als je pessimistisch bent aangelegd, kost dit reframen (zeker in het begin) veel energie en oefening. Maar het loont. Je merkt op een gegeven moment een verandering van mindset: veerkrachtiger, positiever. Je wordt dan vanzelf optimistischer. Dat wil overigens niet zeggen dat ik me met alle optimisten vereenzelvig. Ik zie mensen ook wel eens doorslaan naar een overdreven soort optimisme.

Overdreven roze brillen

Met (in mijn ogen) overdreven optimisten bedoel ik niet die mensen die alles wegwuiven met ‘Ach joh, het komt wel goed’ (dat zeg ik tegen mezelf trouwens best vaak). Soms doet het zinnetje wat onrealistisch aan, maar het heeft ook wel iets geruststellends.

Wanneer ik overdreven roze brillen wel schadelijk vind is daar waar mensen zich alleen nog op het positieve willen richten. Ik zie dit nogal eens bij bepaalde spirituele stromingen. Dat negatieve emoties worden weggezet als ‘minderwaardig’ en niet worden erkend. Men pretendeert met deze houding ‘verder’ te zijn dan de ander. En daar geloof ik niet in. Hiermee ontken je een deel van het leven hier op aarde. Misschien is het goed om even te benoemen waar spiritualiteit voor mij dan wel over gaat.

Spiritualiteit is niet met oogkleppen oplopen en doen alsof je schaduw er niet is..

Spiritualiteit gaat voor mij persoonlijk over het doorgronden van de essentie van het leven, en het meer bewust worden van jezelf en je rol in het grotere geheel. Voor mij heeft het niks met religieuze dogma’s te maken. Het gaat over het aanvaarden van alle aspecten van jezelf. Niet alleen de lichte delen die we kunnen vinden in talent, geluk, en het geven en ontvangen van liefde. Ook die dingen die we niet mooi vinden van onszelf (of van een ander!) horen erbij. Dat betekent dat we aardse ervaringen en onze verwarde reactie daarop (boosheid, jaloezie, verdriet, weerstand, woede, angst, somberheid, moedeloosheid, twijfels) aandacht en erkenning geven.

Het heeft geen nut om ons volledig te distantiëren van de menselijke ervaring en de soms rauwe werkelijkheid. In een meditatie kan je dit nog wel eens ontvluchten (heerlijk trouwens), maar uiteindelijk is het hier op aarde te doen. Met het wegduwen van emoties die schadelijk of minder zouden zijn, komt die mooiere wereld er niet. Je bewijst de wereld juist een grote dienst, door je oude wonden te helen, en door uit te spreken waar jij nog ongelijkheid, onrecht en onvrede ziet.

Terug naar optimisme en waar dat over gaat. .

Optimisme gaat dus niet alleen over situaties op een positieve manier reframen. Het gaat ook om aanvaarden van dingen die we niet in de hand hebben, zodat er ruimte ontstaat voor wat er wel kan.

Om vast te stellen of ik mezelf nu bij de optimisten kan scharen of niet (er is nog twijfel), heb ik me ingelezen in het verschil is tussen pessimisten en optimisten. Om te beginnen met een prangende vraag..

Zijn optimisten altijd opgewekt?

Nu wordt dat misschien vaak gedacht, maar dat blijkt (gelukkig) niet zo te zijn. Net zo min als dat pessimisten altijd neerslachtig zijn.

De verschillen tussen optimisme en pessimisme hebben niet zozeer te maken met hun stemming. Wel met een andere manier van kijken en denken. De psycholoog Martin Seligman heeft onderzoek gedaan naar de verschillende manieren waarop mensen op gebeurtenissen reageren. Hij vond drie belangrijke verschillen tussen optimisten en pessimisten.

Als het gaat om positieve gebeurtenissen dan zie je dat de optimist geneigd is om te geloven dat ze lang zullen doorwerken, ook in andere situaties en dat ze dit aan henzelf te danken hebben. Een pessimist zal denken ‘ik heb dit keer gewoon mazzel gehad’ en ‘de volgende keer zal ik niet zo’n geluk hebben’.

In de kern vereist optimisme dus niet dat je negatieve gevoelens onder de mat veegt. Het gaat niet om opgewekt zijn als je er geen zin in hebt. Het gaat om hoopvol zijn over de toekomst. En dat ben ik zeker. Een optimist die het in deze tijd moeilijk heeft, dat wel. Wat maakt het nu precies zo moeilijk?

Waarom hebben optimisten het in deze tijd moeilijk?

Ik denk dat het komt doordat de pessimisten het gelijk aan hun kant hebben op alle drie de bovengenoemde punten. We zitten in een serieuze crisis, waarvan het lastig is om (1) de tijdelijkheid van in te zien. Ons perspectief verdwijnt daardoor. Bovendien (2) werkt deze crisis door in alle domeinen van ons leven: werk, sociale relaties, lichaam & geest, financiën. En dan is het ook niet echt reëel om de crisis te wijten aan externe omstandigheden (3). Ja, het is zo dat we te maken hebben met een (extern) virus en met verplichte coronaregels van de overheid, en de bijbehorende wonderbaarlijke willekeur. Dat klopt. Maar als je even verder kijkt (vanuit het astronauten-perspectief), dan hebben we het uiteindelijk aan onszelf te danken door de manier waarop we als mens omgaan met het ecosysteem aarde. Wij roepen graag over ‘het systeem’ dat dit niet goed is, maar wij vergeten soms dat we ook zelf ‘het systeem’ zíjn.

In deze crisistijd vraagt optimisme van ons dat we zowel onze negatieve als onze positieve gevoelens erkennen, en er tegelijkertijd laten zijn. Best een opgave.

Wat als dit nu niet lukt? In zo’n situatie dreigt aangeleerde hulpeloosheid, wat volgens psychologen de échte tegenhanger is van optimisme. Mensen die almaar meer de indruk krijgen dat alles hen overkomt, verliezen het idee dat ze hun eigen leven kunnen controleren. Het wordt een self fulfilling prophecy. “Deze pandemie is dan ook bijna een handboekvoorbeeld van hoe aangeleerde hulpeloosheid, neerslachtigheid en uitzichtloosheid ontstaan”, schrijft Peter de Keyser in de Vlaamse krant de Tijd. Dat ben ik met hem eens. Ik zie in mijn werk als coach bijvoorbeeld het gebrek aan perspectief bij jongeren duidelijk terug. Zorgelijk, want hebben we in ons land ook genoeg ‘medicijn’ of ‘vaccin’ op voorraad voor alle aangeleerde hulpeloosheid die deze situatie met zich mee brengt in de jongere generaties, de toekomst van ons land?

Optimisme kun je leren (en daar is deze tijd perfect voor)

Als tegenhanger voor de ietwat pessimistische bovenstaande paragraaf, wil ik eindigen met wat optimisme. Een gezonde dosis optimisme kun je trainen, en juist deze tijd is daar ideaal voor! Positief blijven kost dan misschien iets meer energie dan gewoonlijk, maar het maakt het leven wel een stuk minder stressvol. Hoe ik dat doe?

• Focussen op de voordelen van de lockdown (meer tijd voor mijn gezin en het schrijven).
• Kijken naar wat er wel kan. Dat leverde nieuwe projecten en frisse energie in mijn werk op.
• Bewust stil staan bij waar ik dankbaar voor ben, als tegenhanger voor al die negatieve energie.
• Mensen opzoeken die me positieve energie geven. We hoeven het niet alleen te doen, en dat is ook niet de bedoeling. Hoewel onze individualistisch ingestelde maatschappij ons nog wel eens een ander beeld geeft. We zijn sociale dieren, en we hebben elkaar nodig om te overleven en het gevoel te hebben dat er betekenis zit in het leven.
• Minder tv kijken (dat scheelt een hoop negativiteit joh!).
• Vaak de natuur ingaan, en daar al mijn zintuigen aanzetten waardoor ik weer tot mezelf kom en ‘uit mijn hoofd’ ga.
• Focussen op een project waarmee ik de wereld en mijn eigen leven mooier kan maken: het realiseren van Natuurdorp Maashorst, een andere manier van wonen en leven waarbij we natuur herstellen in plaats van afbreken.

Deze tijd is perfect om meer te leren en te oefenen met een optimistische mindset. We kunnen elkaar daarbij helpen. Wat doe jij om optimistisch te blijven? Laten we elkaar inspireren door dit met elkaar te delen. Laat gerust een berichtje achter.

Aanvullend nog een optimistische opmerking over pessimisme..

Bovenstaande tekst kan je lezen als een pleidooi voor optimisme. Tegelijkertijd wil ik hieraan toevoegen dat pessimisme (zeker in deze tijd) ook zijn waarde kan hebben. Zowel optimisme als pessimisme beïnvloeden onze beslissingen. Wat als we bijvoorbeeld in de afgelopen decennia iets minder optimistisch waren geweest over het klimaat. Hadden we dan andere keuzes gemaakt? We hoeven ons niet te laten verdrinken in negatieve gedachten, maar we moeten ze ook niet vermijden. Ze kunnen ons richting geven naar een mooiere toekomst waarvan we allemaal weten dat die mogelijk is.