Waarom wetenschap spiritualiteit nodig heeft

Als er iets is dat mij enorm fascineert dan is het wel het mysterie van het leven. Zo heb ik al met aardig wat brillen naar ‘leven’ gekeken. Ik begon op microscopisch niveau als celbioloog en eigenlijk zoom ik sinds die tijd steeds een stukje verder uit. Dat gebeurt niet bewust, dat gebeurt gewoon. Van de werking van het menselijk lichaam als onderzoeksobject switchte ik naar de levensloop en de ontwikkeling die je daar als mens in doormaakt. Dit maakte mijn blik breder. Ik leerde over de biologische, psychologische, sociale en culturele factoren in het proces van veroudering. Het bracht me een hoop kennis, maar ook weer nieuwe vragen. Levensvragen over het hoe en waarom van het leven. Vragen over levenskunst, levenslust en levensdoel. En die vragen konden de afzonderlijke wetenschappen niet goed beantwoorden. Ik miste de samenhang tussen al deze onderwerpen. En in die samenhang, voelde ik, daar zit nu juist het echte mysterie.

Ik ben die samenhang dus op een andere manier gaan zoeken. Door me te gaan verdiepen in verschillende wijsheidtradities en spirituele stromingen. Zeer onwetenschappelijk en zweverig zal je nu misschien denken als je net als ik op school hebt geleerd om vooral met je rationele hersenhelft na te denken en te ordenen.

Wetenschap en spiritualiteit lijken in het eerste opzicht inderdaad twee verschillende werelden. Toch is dat niet zo. De wetenschapper Einstein was bijvoorbeeld zo briljant omdat hij heel goed in staat was om soepel te schakelen tussen zijn rationele verstand en zijn intuïtieve rechterhersenhelft. En die rechterhersenhelft stelt ons o.a. ook in staat om verbanden te leggen en het complete plaatje te zien.

De schoonheid van de tegenstelling

Deze rechterhersenhelft is in onze maatschappij ondergewaardeerd. Waarnemen door te voelen, of het gebruiken van je intuïtie of innerlijke ‘weten’ wordt in onze samenleving als minder betrouwbaar gezien. Ik kwam daarvan een treffend voorbeeld tegen in het boek Braiding Sweetgrass van Robin Wall Kimmerer (Nu ook in het Nederlands vertaald). Robin is hoogleraar milieu- en bosecologie, en heeft door haar roots in de inheemse Potawatomicultuur een sterke intuïtie en verbinding met de natuurlijke omgeving. Hierover schrijft ze in Braiding Sweetgrass heel beeldend. In een van de hoofdstukken vertelt ze dat ze als eerstejaars student trots tegen haar professor vertelde dat ze plantkunde wil studeren omdat ze wil weten waarom paarse Asters en gele Guldenroede er samen zo mooi uitzien. Hij zei: “Miss Wall, ik moet u zeggen dat dat geen wetenschap is.” De wetenschap houdt zich niet bezig met vragen over schoonheid. Schoonheid zit in het oog van de toeschouwer, en is per definitie subjectief.

Als jonge vrouw had ze niet de woorden om zich tegen zijn wetenschappelijk standpunt te verzetten. Ze ging tijdens haar studie zelfs twijfelen over waar ze vandaan kwam, wat ze wist. Haar natuurlijke neiging om relaties te zien en om zich te verbinden met planten in plaats van ze als object te zien, onderdrukte ze. Ze leerde vooral antwoorden te zoeken op vragen als ‘Wat is het?’ en ‘Hoe werkt het?’

Haar afkomst riep haar echter terug. Ze ging jaren later alsnog aan de slag met de vraag waarom Asters en Guldenroede er samen zo mooi uitzien.

De professor had gelijk gehad over één ding. Dat schoonheid in het oog van de toeschouwer zit, zeker als het gaat om de kleuren paars en geel. Paars en geel zijn tegengestelde kleuren. Het menselijk oog, of belangrijker: ook het bijenoog, is uitstekend uitgerust om deze combinatie te detecteren. Door ze te combineren, worden beide kleuren levendiger. Met andere woorden: doordat de Aster en Guldenroede samengroeien trekken zij allebei meer bestuivers aan dan dat ze apart groeien. Dat is niet alleen wetenschappelijk te testen, maar ook pure wijsheid uit de natuur. Iets was Robin intuïtief had aangevoeld.

Op één been kun je niet lopen

Wetenschap en spiritualiteit, wetenschap en kunst, wetenschap en intuïtie – kunnen ze de Aster en Guldenroede voor elkaar zijn, die elkaar aanvullen?

Ik antwoord er inmiddels volmondig JA op. Er was een tijd dat ik, net als Robin, onhandig wankelend hinkelde tussen twee tegenstelde werelden, de ene keer op het wetenschappelijke been de andere keer op het intuïtieve been. Maar ik heb geleerd dat het veel soepeler loopt als je met beide voeten op de grond loopt. De uitdrukking ‘beide benen op de grond’ wordt vaak vertaald met ‘realistisch en nuchter blijven’, maar ik bedoel eerder: de werkelijkheid niet uit het oog verliezen. En voor mij is die werkelijkheid veel groter dan het domein van het verklaarbare.

Wat als we de grote vraagstukken van deze tijd niet alleen met een wetenschappelijke bril bekijken op basis van wat we meten en voorspellen? Wat als we onze samenleving inrichten met zowel onze linker- en rechterhelft? Volgens mij komt de schoonheid dan terug in onze wereld, en gaan we veel meer over ‘leven’ begrijpen.